FAQ
W przypadku podjęcia przez pracodawcę decyzji o utworzeniu PPE w formie wnoszenia przez pracodawcę składek pracowników do funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez Altus TFI S.A., z uczestnictwem w takim PPE nie wiąże się obligatoryjne uczestnictwo w którejkolwiek spółdzielczej kasie oszczędnościowo – kredytowej. Altus TFI S.A. (instytucja zarządzająca środkami w PPE) jest pod względem organizacyjnym i prawnym całkowicie odrębnym podmiotem od SKOK-ów. Tym samym, udział w PPE nie wiąże się z koniecznością posiadania statusu członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo – kredytowej i ponoszenia w związku z tym jakichkolwiek dodatkowych kosztów.
To zależy od okoliczności danego stanu faktycznego. Jeżeli uczestnik PPE, po przejściu na rentę, osiągnie wiek 60 lat i nie nabędzie jeszcze prawa do emerytury, może złożyć wniosek o dokonanie wypłaty z PPE. Zatem możliwe jest dokonanie wypłaty środków zgromadzonych w PPE, o ile rencista osiągnie wiek 60 lat oraz złoży stosowny wniosek.
Co do zasady, w zależności od wniosku Uczestnika (albo osoby uprawnionej w rozumieniu ustawy o PPE), wypłata może być dokonywana jednorazowo bądź ratalnie. Ustawa o PPE nie reguluje kwestii możliwości zmiany przez Uczestnika decyzji co do sposobu dokonywania wypłat z PPE np. z uprzednio złożonej dyspozycji wypłaty ratalnej na dyspozycję wypłaty jednorazowej. Nie ma jednak jakichkolwiek przeszkód prawnych aby dyspozycja przedmiotowa mogła zostać zmodyfikowana.
Powyższa kwestia została uregulowana w projektach umów zakładowych opracowanych przez Altus TFI S.A., ponieważ znajduje się tam zapis zezwalający na zmianę przedmiotowej dyspozycji. Regulacja § 13 ust. 2 standardowej umowy zakładowej wskazuje bowiem, iż w sytuacji, gdy wnioskodawca żądał dokonywania wypłat ratalnych, w każdym czasie może zmienić tą dyspozycję, żądając jednorazowej wypłaty środków, które pozostają jeszcze na rachunku. Złożenie takiego wniosku powoduje wstrzymanie wypłat ratalnych a wypłata wszystkich środków zgodnie z żądaniem Uczestnika albo osoby uprawnionej następuje w terminie jednego miesiąca od daty złożenia wniosku.
W przypadku likwidacji PPE, kiedy nie został wskazany rachunek do dokonania wypłaty transferowej (lub nie ziściły się przesłanki dla dokonania wypłaty), konieczne jest dokonanie zwrotu zgromadzonych w PPE środków. Jak wskazuje art. 45 ust. 1 Ustawy o PPE, w przypadku zwrotu zarządzający albo likwidator zarządzającego przekazuje, ze środków uczestnika, na rachunek bankowy wskazany przez ZUS, kwotę w wysokości 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do PPE. Powyższy obowiązek jest konsekwencją udzielonej wcześniej ulgi polegającej na wyłączeniu składki podstawowej na PPE z wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne. Arbitralnie ustawodawca uznał, iż wysokość tej ulgi stanowi 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do PPE.
Kwota, w wysokości 30% sumy składek podstawowych, stanowi przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W przypadku wypłaty transferowej – rozumianej jako przesunięcie środków z PPE na IKE – nie ma zastosowania instytucja zwrotu wraz z jej konsekwencjami, zatem w konsekwencji nie ma konieczności zwrotu do ZUS kwoty odpowiadającej wysokością 30% sumy składek podstawowych odprowadzonych do PPE.
Niestety, nie jest możliwe wypowiedzenie się w tej chwili w przedmiocie wcześniejszego wycofania środków z IKE, albowiem jest to kwestia regulowana ustawą o IKE nie zaś Ustawą o PPE. W tym zakresie podkreślenia wymaga, że IKE oraz PPE, choć są instrumentami wchodzącymi w skład tzw. III filaru, to jednak wykazują pomiędzy sobą istotne różnice.
Ustawa o PPE wskazuje, iż przedstawicielami pracowników do zawarcia z pracodawcą umowy zakładowej są z mocy prawa związki zawodowe. Dla skutków legitymacji czynnej do zawarcia przedmiotowej umowy, ustawodawca wyróżnił jednak spośród całej grupy tzw. reprezentatywne ZZ – czyli takie, o których mowa w art. 24 [25a] Kodeksu pracy.
W art. 11 ust. 8 Ustawy o PPE wskazano bowiem, że jeżeli w okresie 2 miesięcy od dnia przedstawienia przez pracodawcę reprezentacji pracowników oferty utworzenia PPE nie dojdzie do zawarcia umowy zakładowej z powodu niemożności uzgodnienia przez strony jej treści, pracodawca może zawrzeć umowę zakładową z reprezentatywnymi organizacjami związkowymi.
Z powyższego wynika zatem, że jeśli utworzeniu PPE sprzeciwia się niereprezentatywny związek zawodowy, umowę zakładową (po wyczerpaniu trybu opisanego powyżej), pracodawca może zawrzeć wyłącznie z reprezentatywnym związkiem zawodowym. Jeśli natomiast zaistnieje sytuacja odwrotna, w której utworzeniu PPE sprzeciwia się reprezentatywny związek zawodowy (choćby jeden z kilku o takim samym statusie), nie jest możliwe zawarcie umowy zakładowej w ogóle.
Zgodnie z treścią art. 5 ust. 4 ustawy o PPE - prawo do uczestnictwa w programie przysługuje również osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, wspólnikowi spółki cywilnej, jawnej, spółki partnerskiej oraz komandytowo-akcyjnej i komandytowej odpowiadającemu bez ograniczenia, który podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, jeżeli te osoby lub spółki prowadzą program dla swoich pracowników. Do tych osób stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące pracowników (ust. 5).
Tym samym ustawa o PPE przyznaje prawo do uczestnictwa pewnym kategoriom osób fizycznych, które nie posiadają statusu pracownika w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy. Jak wynika wprost z ustawy o PPE - aby wspólnik spółki jawnej miał prawo uczestniczyć w PPE, musi spełnić 2 warunki: prowadzić PPE dla swoich pracowników oraz podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu.
Problematyczną kwestię reguluje art. 27 ustawy o PPE, który wskazuje, że w przypadku gdy ustało zatrudnienie uczestnika u pracodawcy prowadzącego program lub nastąpiła likwidacja programu, środki pozostają na rachunku uczestnika pracowniczego programu emerytalnego do czasu wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu. Wobec powyższego podkreślić należy, że z mocy delegacji ustawowej, niemożliwe jest rozdysponowanie środków zgromadzonych na rachunku uczestnika w pracowniczym programie emerytalnym w inny sposób niż przewiduje ustawa, w szczególności niemożliwe jest „przepadanie” tych środków na rzecz funduszu inwestycyjnego lub włączanie ich do jakiejkolwiek ogólnej puli w PPE. Na marginesie zauważyć należy, że nie istnieje coś takiego jak „ogólna pula w PPE, z której później korzystają pracownicy”, ponieważ pracodawca oprowadza odrębne składki na rzecz każdego z pracowników zgodnie z ich deklaracjami.
Do czasu wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu środków zgromadzonych na rachunku uczestnika pracowniczego programu emerytalnego, są one inwestowane przez instytucję zarządzającą środkami w ramach danego pracowniczego programu emerytalnego zgodnie z zasadami określonymi w umowie zakładowej oraz w umowie z podmiotem zarządzającym.
Podkreślenia wymaga, że ustanie z danym pracownikiem – uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego stosunku pracy nie jest tożsame z utratą uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym. Wprawdzie na rzecz takiego uczestnika pracodawca nie będzie odprowadzał już składek, jednakże uczestnik będzie miał nadal możliwość zarządzania środkami do tej pory zgromadzonymi na jego rachunku np. poprzez wskazywanie innych osób uposażonych, czy przenoszenie środków pomiędzy funduszami. W tej sytuacji, choć nie będzie już pracownikiem danego pracodawcy, to jednak do niego będzie składał dyspozycje w powyższym zakresie, zaś pracodawca będzie zobowiązany realizować te oświadczenia i np. przekazywać je podmiotowi zarządzającemu.
W analogiczny sposób przedstawia się sytuacja pracownika, z którym ustał stosunek pracy zawarty z pracodawcą prowadzącym pracowniczy program emerytalny i który następnie nawiązał kolejny stosunek pracy z pracodawcą nieprowadzącym pracowniczego programu emerytalnego. Przejście takiego pracownika do innego pracodawcy, który nie prowadzi pracowniczego programu emerytalnego powoduje takie same skutki jak przedstawione powyżej i analizowane dla przypadku samego ustania stosunku pracy z pracodawcą prowadzącym pracowniczy program emerytalny.
Zaznaczenia jedynie wymaga, że jeśli kolejny pracodawca prowadzi pracowniczy program emerytalny to możliwe jest dokonanie wypłaty transferowej z rachunku uczestnika w pracowniczym programie emerytalnym prowadzonym przez byłego pracodawcę do pracowniczego programu emerytalnego prowadzonego przez nowego pracodawcę. Na analogicznych zasadach dopuszczalne jest przeniesienie środków zgromadzonych na rachunku byłego pracownika i jednocześnie uczestnika pracowniczego programu emerytalnego prowadzonego przez byłego pracodawcę na IKE tego uczestnika.
Wykorzystanie środków zgromadzonych przez uczestnika w pracowniczym programie emerytalnym w przypadku jego śmierci może nastąpić dwutorowo w zależności od faktu, czy uczestnik złożył dyspozycję na wypadek śmierci.
Zaznaczenia wymaga, że uczestnik może w deklaracji uczestnictwa dokonać na podstawie art. 48 ust. 1 ustawy o PPE rozporządzenia środkami zgromadzonymi na jego rachunku w ramach pracowniczego programu emerytalnego. Podkreślić należy, że złożenie przez uczestnika tego rodzaju dyspozycji jest uprawnieniem a nie obowiązkiem uczestnika.
W pracowniczych programach emerytalnych, w których środki są gromadzone przez pracodawców w ramach funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez Altus TFI S.A. możliwość rozporządzenia środkami zgromadzonymi w pracowniczym programie emerytalnym na wypadek swojej śmierci, znajduje się na str. 2 Deklaracji uczestnictwa.
W sytuacji, kiedy uczestnik, na podstawie art. 48 ustawy o PPE, złożył w deklaracji uczestnictwa dyspozycję na wypadek śmierci, to owo rozrządzenie na zasadach szczególnych wyłącza wejście środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym w skład masy spadkowej po zmarłym uczestniku. W przypadku braku rozporządzenia na wypadek śmierci uprawnieni do środków zgromadzonych w ramach pracowniczego programu emerytalnego są spadkobiercy uczestnika na zasadach ogólnych określonych w Kodeksie cywilnym.
Na podstawie art. 48 ust. 1 ustawy o PPE, rozporządzenie środkami zgromadzonymi w ramach pracowniczego programu emerytalnego może być dokonane wyłącznie na rzecz osób fizycznych.
Art. 48 ust. 3 ustawy o PPE nie ogranicza liczby osób, które uczestnik może wskazać jako uprawnione do otrzymania środków po jego śmierci. Wskazując więcej niż jedną taką osobę, uczestnik powinien oznaczyć udział w środkach zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym, jaki będzie przypadać każdej z tych osób. Suma udziałów wszystkich uprawnionych powinna wynosić 100 %.
Jeśli uczestnik nie określił bliżej udziałów poszczególnych osób w środkach zgromadzonych przez niego w ramach pracowniczego programu emerytalnego, ustawa wskazuje w art. 48 ust. 3 ustawy o PPE stosowne rozwiązanie stwierdzając, że w takim przypadku przyjmuje się z góry, że udziały tych osób są równe. W tym miejscu należy zaznaczyć, że ustawodawca nie wskazał, co dzieje się w przypadku, kiedy uczestnik, wskazując kilku uprawnionych, określił ich udziały w sposób, który po ich zsumowaniu nie daje 100 %. Wówczas przyjmuje się, że w takiej sytuacji udziały poszczególnych uprawnionych powinny być określone proporcjonalnie na podstawie udziałów określonych przez uczestnika.
W przypadku śmierci uczestnika pracowniczego programu emerytalnego, który zgodnie z art. 48 ustawy o PPE złożył skuteczną dyspozycję na wypadek śmierci, następują skutki przewidziane w art. 42 ust. 1 pkt 4 lub w art. 43 ust. 2 pkt 3 ustawy o PPE.
Wobec powyższego, na podstawie art. 42 ust. 1 pkt 4 ustawy o PPE, w przypadku śmierci pracownika całość środków zgromadzonych na jego rachunku w pracowniczym programie emerytalnym zostanie wypłacona osobie uprawnionej, wskazanej przez uczestnika jeśli złoży ona stosowny wniosek. Podkreślenia wymaga, że w wyniku wypłaty środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym, pozostaną one w swobodnej dyspozycji osoby uprawnionej. Jedynym warunkiem dokonania wypłaty jest złożenie przez osobę uprawnioną odpowiedniej treści wniosku.
Zgodnie z art. 42 ust. 3 ustawy o PPE wypłata może być, w zależności od wniosku uczestnika albo osoby uprawnionej, dokonywana jednorazowo albo ratalnie. W tym drugim przypadku umowa zakładowa powinna określać częstotliwość, wysokość oraz liczbę rat. W tym zakresie umowa zakładowa może również przyznawać uczestnikom lub osobom uprawionym prawo określenia częstotliwości, wysokości oraz liczby rat. Podkreślenia wymaga, że uczestnik lub osoba uprawniona nie są związani dokonanym wyborem wypłaty w ratach, co oznacza, że zawsze mają prawo do żądania dokonania wypłaty jednorazowej całości środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym.
Wypłata środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym następuje zgodnie z warunkami, w terminach oraz w sposób określony w umowie zakładowej. Postanowienia umowy zakładowej nie mogą być jednak sprzeczne z treścią art. 42 ust. 3 ustawy o PPE, zgodnie z którym określony w umowie zakładowej termin wypłaty jednorazowej oraz pierwszej raty w przypadku wypłaty ratalnej nie mogą być dłuższe niż jeden miesiąc od dnia złożenia wniosku. Tenże jednak przepis wprowadza z drugiej strony możliwość dokonania późniejszej wypłaty, jednakże tylko na podstawie wniosku osoby uprawnionej w przedmiotowym zakresie. Ustawa o PPE nie zawiera natomiast żadnych ograniczeń w zakresie ustalania terminów wypłat kolejnych rat.
Z kolei na podstawie art. 43 ust. 2 pkt 3 ustawy o PPE, w przypadku śmierci pracownika, może nastąpić wypłata transferowa środków zgromadzonych na rachunku zmarłego uczestnika w pracowniczym programie emerytalnym na IKE osoby uprawnionej. Ustawa o PPE nie przewiduje natomiast możliwości dokonania wypłaty transferowej z rachunku zmarłego uczestnika pracowniczego programu emerytalnego do pracowniczego programu emerytalnego, którego uczestnikiem jest osoba uprawniona.
Wypłata transferowa na IKE osoby uprawnionej na wypadek śmierci uczestnika pracowniczego programu emerytalnego jest dokonywana na podstawie dyspozycji osoby uprawnionej, po okazaniu pracodawcy prowadzącemu pracowniczy program emerytalny potwierdzenia zawarcia umowy o prowadzenie IKE.
Warunki, terminy oraz sposób dokonania wypłaty transferowej środków zgromadzonych na rachunku zmarłego uczestnika w pracowniczym programie emerytalnym na IKE osoby uprawnionej następuje w oparciu o zasady opisane powyżej przy okazji analizy sytuacji wypłaty środków na podstawie art. 42 ust. 3 ustawy o PPE. Podkreślenia wszakże wymaga okoliczność, iż ustawa o PPE nie przewiduje możliwości dokonania wypłaty transferowej jedynie części środków zgromadzonych na rachunku uczestnika w ramach pracowniczego programu emerytalnego, zawsze zatem przedmiotem wypłaty transferowej będzie całość środków.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze publicznego, a w przypadkach określonych w ustawie również niepublicznego, proponowania nabycia jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych, w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe.
Uczestnikami funduszu inwestycyjnego są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej na rzecz których w rejestrze uczestników funduszu są zapisane jednostki uczestnictwa lub ich ułamkowe części. Z mocy ustawy o funduszach inwestycyjnych uczestnikami są zatem również osoby, na rzecz których pracodawca odprowadza środki w ramach pracowniczych programów emerytalnych. Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy o funduszach inwestycyjnych uczestnicy funduszu nie odpowiadają za zobowiązania funduszu.
Towarzystwem funduszy inwestycyjnych może być wyłącznie spółka akcyjna z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która uzyskała zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na wykonywanie działalności polegającej na tworzenie funduszy inwestycyjnych i zarządzanie nimi, w tym pośrednictwo w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa, reprezentowanie ich wobec osób trzecich oraz zarządzanie zbiorczym portfelem papierów wartościowych.
Towarzystwo funduszy inwestycyjnych jest z mocy art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych organem zarządzającym funduszu.
Stosownie do art. 67 ustawy o funduszach inwestycyjnych zezwolenie na wykonywanie działalności przez towarzystwo wygasa z chwilą ogłoszenia upadłości towarzystwa lub otwarcia jego likwidacji albo gdy towarzystwo przez 6 miesięcy od dnia wydania zezwolenia nie wykonuje działalności.
Konsekwencją upadłości towarzystwa funduszy inwestycyjnych jest – jak wskazano powyżej – wygaśnięcie zezwolenia na wykonywanie działalności przez towarzystwo. Od dnia wygaśnięcia takiego zezwolenia fundusz inwestycyjny jest reprezentowany przez depozytariusza.
Fundusz inwestycyjny ulega rozwiązaniu, jeżeli w terminie 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia lub od dnia wygaśnięcia zezwolenia inne towarzystwo nie przejmie zarządzania funduszem inwestycyjnym.
Z powyższego wynika, że upadłość towarzystwa funduszy inwestycyjnych nie powoduje konsekwencji dla uczestników funduszu inwestycyjnego, gdyż od chwili ogłoszenia upadłości przez towarzystwo, co równoznaczne jest z wygaśnięciem zezwolenia na wykonywanie działalności przez towarzystwo, fundusz inwestycyjny jest reprezentowany przez depozytariusza. Mimo upadłości towarzystwa, fundusz inwestycyjny nadal dokonuje odkupienia jednostek uczestnictwa po aktualnej cenie rynkowej w terminie 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia, co wynika z art. 68 ust. 1 zdanie drugie ustawy, która wprowadza wyłącznie zakaz zbywania jednostek uczestnictwa oraz emisji certyfikatów inwestycyjnych.
Jeżeli po upływie 3 miesięcy od dnia wygaśnięcia zezwolenia dla towarzystwa funduszy inwestycyjnych (chwila ogłoszenia upadłości) inne towarzystwo nie przejmie zarządzania funduszem inwestycyjnym, fundusz inwestycyjny zgodnie z art. 246 ust. 1 ustawy ulega rozwiązaniu. Rozwiązanie funduszu inwestycyjnego następuje po przeprowadzeniu likwidacji funduszu. Z dniem rozpoczęcia likwidacji fundusz inwestycyjny nie może odkupywać jednostek uczestnictwa albo wykupywać certyfikatów inwestycyjnych. Likwidacja funduszu inwestycyjnego polega na zbyciu jego aktywów, ściągnięciu należności funduszu, zaspokojeniu wierzycieli funduszu i umorzeniu jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych przez wypłatę środków pieniężnych uczestnikom funduszu, proporcjonalnie do liczby posiadanych przez uczestników funduszu jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych.
W przypadku otwarcia likwidacji jednego z funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez Altus TFI S.A., towarzystwo jest obowiązane niezwłocznie powiadomić pracodawcę odprowadzającego do tego funduszu składki z tytułu uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym o otwarciu likwidacji funduszu. Powiadomienie powinno zawierać informację o firmie i siedzibie likwidatora funduszu. Pracodawca obowiązany jest z kolei do powiadomienia uczestników pracowniczego programu emerytalnego o konieczności złożenia w terminie przewidzianym w umowach tworzących pracowniczy program emerytalny oświadczenia woli w przedmiocie zadysponowania środkami pieniężnymi uzyskanymi w związku z likwidacją funduszu.
W odpowiedzi na zawiadomienie pracodawcy, uczestnicy składają pracodawcy oświadczenia woli w przedmiotowym zakresie, które następnie pracodawca niezwłocznie przekazuje likwidatorowi.
Likwidator obowiązany jest do przekazania środków pieniężnych uczestnika przyznanych w postępowaniu likwidacyjnym na nabycie jednostek uczestnictwa innego funduszu albo innych funduszy zgodnie ze złożonym przez uczestnika oświadczeniem woli.
W przypadku niezłożenia przez uczestnika oświadczenia woli, o którym mowa powyżej, środki pieniężne przyznane uczestnikowi w postępowaniu likwidacyjnym przekazywane są przez likwidatora, w równych częściach, celem nabycia jednostek uczestnictwa pozostałych funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez Altus TFI S.A., w których nadal następuje lokowanie środków odprowadzanych w ramach pracowniczych programów emerytalnych.
Wskazać należy, że ustawa o funduszach inwestycyjnych nie reguluje zagadnień związanych z upadłością funduszu inwestycyjnego, która na gruncie obowiązujących uregulowań prawnych jest możliwa, choć w bardzo niskim stopniu. Wówczas, zgodnie z ustawą prawo upadłościowe i naprawcze w stosunku do przedsiębiorcy (a więc także funduszu inwestycyjnego) może zostać ogłoszona upadłość.
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze).W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty w toku postępowania upadłościowego.
Jak wynika z powyższego, jednostki uczestnictwa nie wchodzą w skład masy upadłości, albowiem nie są majątkiem upadłego funduszu inwestycyjnego, z czego wynika, że należałoby zgłosić do masy upadłości ewentualną wierzytelność z tytułu posiadanych jednostek uczestnictwa i oczekiwać na wypłacenie środków z masy upadłości, po przeprowadzeniu jej likwidacji.
